Waar woont het bewustzijn?: Hoofd, hart, hersenen, geest, individueel bewustzijn, kwantumbewustzijn, kosmisch bewustzijn. Waar woont het 'zelf'?

En dan is er nog het bewustzijn. Bewustzijn is niet 'hersenen' en ook niet 'geest'. Wat is bewustzijn dan wel? Het is een idee dat filosofen en wetenschappers al duizenden jaren fascineert. Voor sommigen komt bewustzijn overeen met chemische en elektrische impulsen in de hersenen. Voor anderen is het het diepste mysterie van de natuur, iets dat de wetenschap niet volledig kan beschrijven. De filosoof Descartes stelde in de 17e eeuw een radicaal onderscheid voor tussen geest en lichaam: 'Ik denk, dus ik ben'. Maar denken betekent nog niet begrijpen. De ware oorsprong van het bewustzijn blijft ongrijpbaar.

In de twintigste eeuw hebben wetenschappers zoals natuurkundige Roger Penrose en anesthesist Stuart Hameroff een nog verrassender vraagstuk aan de orde gesteld. Zou bewustzijn iets te maken kunnen hebben met kwantumfysica? Hun ideeën zouden onze kijk op onze plaats in het universum voorgoed kunnen veranderen. Volgens hen zouden kwantumprocessen kunnen plaatsvinden in de neurale microtubuli in de hersenen, wat suggereert dat bewustzijn niet alleen een biologisch product is, maar een fenomeen dat verweven is met de fundamentele wetten van het universum.

Laten we ons eens voorstellen: als ze gelijk hebben, zou dat betekenen dat bewustzijn niet alleen hier in onze geest bestaat, maar verbonden is met iets groters, misschien wel met de structuur van het heelal zelf. Zou er een onzichtbaar netwerk bestaan dat de geesten van alle levende wezens met elkaar verbindt? Of is bewustzijn misschien een deur die onze hersenen toegankelijk maken, maar die onafhankelijk van ons bestaat? Misschien is ons brein een 'ontvangstantenne' die verbonden is met een universeel bewustzijn?

Het verschil tussen hersenen, geest en bewustzijn roept deze vragen op. De hersenen zijn fysiek, tastbaar. Ze zijn een ingewikkeld netwerk van cellen en energie. De geest is subtieler – hij is immaterieel, maar duidelijk aanwezig. Het bewustzijn daarentegen is het grote mysterie: het is het 'voelen' dat ons in staat stelt ons bewust te zijn van wat we ervaren. Ten slotte verbreedt het kwantumbewustzijn de horizon nog verder en verlegt het de grens naar het oneindige.

Maar deze geschiedenis van wetenschap en filosofie is niet alleen een moderne kwestie. In de Chandogya Upanishad, oude hindoeïstische teksten, staat geschreven: 'Het hele universum bevindt zich in het innerlijke van het wezen, en het wezen is het universum.'

Ook vandaag de dag zetten neurowetenschappers, natuurkundigen en denkers deze dialoog voort. Carl Sagan zegt: "Het menselijk brein is het meest complexe en georganiseerde object in het bekende universum."

Dit boek begint bij de anatomie van de hersenen om de wonderen van hun werking te ontdekken. Aan de hand van het verhaal onderzoeken we de geest: hoe ontstaat hij? Is hij een product van hersenactiviteit of bestaat hij onafhankelijk? Vervolgens verkennen we het bewustzijn in al zijn dimensies, van de filosofische implicaties tot de wetenschappelijke uitdagingen. Ten slotte komen we op het meest gewaagde terrein: het kwantumbewustzijn. Het is natuurlijk een theorie, maar ook een uitnodiging om groter te denken.

Tijdens een reis die fysica, metafysica en filosofie met elkaar verbindt, ontmoeten we enkele van de grootste denkers uit de geschiedenis. Mannen en vrouwen die de grenzen van de kennis hebben durven uitdagen om beter te begrijpen wat het betekent om te leven. Eén ding is zeker: als we in de diepten van ons wezen kijken, kunnen we niet anders dan onze blik naar de hemel richten en ons afvragen of de antwoorden niet al geschreven staan in de onpeilbare oneindigheid, voorbij de sterren.