Anglosaska doktryna precedensu. Porównanie z kontynentalną praktyką orzeczniczą

W niniejszej monografii można znaleźć także objaśnienie szeregu pojęć i instytucji typowych dla anglosaskiej doktryny precedensu. Są nimi m.in.: „sprawa jeszcze nierozpoznana” (ang. a case of first impression[MK1] ), wyróżnianie i unieważnianie precedensów (ang. overruling i distinguishing), rozróżnienie na obiter dicta i ratio decidendi czy też przypadki ustanowienia precedensu per incuriam lub sub silentio. Niepominięta została w niej również problematyka czynników, jakie w praktyce wpływają na siłę konkretnego precedensu (wzmacniają lub osłabiają jego moc), oraz kwestia tego, w jakiej relacji pozostaje prawo precedensowe do prawa ustawowego i prawa zwyczajowego, tudzież problem sądowej kontroli aktów parlamentu w Stanach Zjednoczonych i Zjednoczonym Królestwie przy uwzględnieniu faktu członkostwa tego ostatniego w Unii Europejskiej oraz przystąpienia przez nie do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w kontekście sprzeczności, jakie faktycznie mogą zachodzić między krajowym prawem brytyjskim (precedensowym i ustawowym) a prawem unijnym lub tą konwencją.

Na powyższej kanwie zostały ponadto naświetlone subtelne terminologiczne dystynkcje, zawiłe koncepcje oraz inne szczególne zagadnienia dotyczące np. pojęcia sprawy wiodącej (ang. a leading case), superprecedensu[M2] (ang. a super-precedent) lub supersuperprecedens[M3] u[K4] (ang. a super-duper precedent), odróżniania obiter dictów od dictów albo wyłącznie prospektywnego od prospektywno-retrospektywnego unieważnienia precedensu, przeprowadzania antycypacyjnego overruling czy też pojawienia się w jednym precedensie wielu rationes decidendi. Przy tym zostały tu też uchwycone różnice, jakie zachodzą między Stanami Zjednoczonymi a Wielką Brytanią, w ramach których został m.in. omówiony wymóg przestrzegania przez Sąd Apelacyjny Anglii i Walii jego własnych precedensów wraz z trzema wyjątkami od tego wymogu i jego ogólnym rozluźnieniem w przypadku spraw karnych (gdy w grę wchodzi wolność osobista), ograniczenia w powoływaniu się na precedensy dostępne tylko w mediach elektronicznych, problem orzeczeń sądowych celowo pozbawionych przez wydający je sąd statusu wiążącego precedensu, etyczny obowiązek po stronie profesjonalnych pełnomocników procesowych do przytaczania w procesie sądowym zarówno precedensów korzystnych, jak i niekorzystnych dla ich klienta tudzież mniej rygorystyczny charakter amerykańskiej i szkockiej doktryny precedensu w porównaniu z ich angielską odpowiedniczką.

W drugiej części monografii zostało przeprowadzone porównanie anglosaskiego podejścia do dotychczas zapadłych orzeczeń sądowych z praktyką, z jaką spotykamy się w Polsce i innych krajach z rodziny civil law. Dla pełnej prawidłowości takiego porównania została w niej też przybliżona istota i cechy szczególne precedensów sądowych ustanawianych w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych w prawie stanowionym (ustawowym i konstytucyjnym), a nie tylko tych, jakie są ustanawiane w obszarze nieunormowanym prawem stanowionym (tzw. common law) i o jakich była głównie mowa w pierwszej części monografii. Niejako przy okazji zostało tu także wykazane, że podziały precedensów sądowych, z jakimi możemy się spotkać w polskiej literaturze teoretycznoprawnej – odmiennie od tego, co się zazwyczaj sądzi – są na ogół nieprzydatne do wychwycenia różnic, jakie zachodzą między anglosaskim a kontynentalnym sposobem korzystania w adiudykacji z dotychczas wydanych orzeczeń sądowych. Podziały te zdają się za to bardziej nadawać do uwypuklenia tego, co systemy prawne typu common law i civil law mają ze sobą wspólnego.

W ostatniej części monografii, tj. Apendyksie, krótkiej prezentacji doczekało się norweskie, szwedzkie i unijne podejście do korzystania z dotychczasowego dorobku sądowego orzecznictwa. W przypadku Norwegii, Szwecji i praktyki orzeczniczej Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej można bowiem doszukiwać się jakichś oznak działania zasady stare decisis tudzież innych instytucji, które są charakterystyczne dla anglosaskiej doktryny precedensu.